Veganlık Nasıl Ortaya Çıktı? | Nasıl Vegan Olunur?

Veganlık nasıl ortaya çıktı; Veganlık, kimi yerde veganizm şeklinde de anılan bir yaşam biçimidir. Aktivistlerce de savunulan bu düşünce yapısı, bazı noktalarda sonundaki ‘izm’ takısıyla hitleşmiştir. Bunun nedeni, dünya üzerinde veganların azımsanmayacak denli fazla olmasıdır.

Veganlık aslında bir yaşam biçiminden çıkarak, kitlesel bir dünya görüşüne dönüşmüştür. Bireysel olarak bir tercih, toplumsal olarak bir hak, kitlesel olarak bir örgütlülük içerir. Günümüzde de, hâlâ tartışmaya açılan, hayvan haklarıyla da bağlantılı, beraberce yaşam pratikleri konusunda çalışmalar yapılan; ayrıca, kendi beslenme alanını oluşturan önemli bir eylem pratiğidir. Altında yatan fikirlerse, 21. yüzyıldan hayli geriye gitmektedir.

Veganlık, insanın kendisini de sorgulamasına neden olan bir araçsallıktır. Bencillikten öte paylaşmayı, pasiflikten öte direnmeyi, ölümden öte yaşam hakkını savunmaktadır.

Vegan Sözcüğünün Anlamı Nedir?

Vegan, Latince ‘vegetus’-‘vegetabilis’ kelimelerinden türemiştir. Latince’de bu kelimenin anlamı, bitki, bitkisel olmasının yanında; canlı, etkili de demektir. Önceleri, vejetaryen kelimesiyle bağdaştırılan bu kelime, zamanla vegan’ı da kapsamaya başlamıştır. ‘Vejetaryen’ ifadesindeki ‘ve’ eki, ‘gan’ ekiyle birleşerek, ‘vegan’ı oluşturmuştur. Bu ifadelerin hayat bulması için özellikle tarihteki aktivistler ve dernek üyeleri mücadele vermişlerdir. Kavram, daha sonra üniversitelere ve dünya literatürüne de girmiştir.

Veganlık Nedir?

Veganlık, her türlü hayvansal gıdayı ve ürünü kullanmayı reddeden kişinin mensubu olduğu kimliktir.

Veganlık, bir kelimenin de ötesinde, bir dünya görüşüdür. Vegan toplulukları, tıpkı kuruluşundan bu yana olduğu gibi, tüm vegan derneklerinin başlattıkları direnişi, inatla sürdürmektedirler. Hayvan haklarının da en büyük savunucuları onların arasından çıkmaktadır.

Vegan Kime Denir?

Vegan olan kişi, et, balık, tavuk, süt ve süt ürünleri, bal vb. tüketmez. Her türlü hayvan derisinden yapılan ürünü almaz. Ayrıca, sirk, hayvanat bahçesi gibi, hayvanlara acı çektirilen yapılanmalara karşıdır.

Vegan, genellikle yeşil sebze ürünleriyle beslenen kişidir. Etin vereceği proteini başka gıdalardan alır, hayvan yemek istemez. Bilhassa, yeşil mercimek vegan mutfağının vazgeçilmezleri arasındadır. Ayrıca, soya sütü de veganların ana besin maddelerindendir.

Veganlık Nasıl Ortaya Çıktı?

Veganlar, bakliyat, çerez, kuru baklagil ve meyve tükettikleri için, genelde sağlıklı da beslenmektedirler.

Tarihte Bilinen İlk Vegan Kimdir?

Veganlık nasıl ortaya çıktı diye sorarsak, tarihteki ilk veganı da belirtmemiz isabetli olacaktır. Aslında, 19. yüzyılın başında kurulan bir Vejetaryen Topluluğu mevcuttu. Ama, üyelerin süt, süt ürünleri ve yumurta tüketmelerine izin verilmişti. Bu yılları takiben, 1944’te, dört kişi vejetaryenlikten ayrılıp, Londra’da bir yapılanma kurdular. Bu sebeple, onların toplantı yaptığı toplantıyı takiben, 1 Kasım ‘Dünya Vegan Günü’ olarak kutlanmaktadır. Bu toplantılarda, kurucu üyeler birçok kelime arasından vegan sözcüğü üzerinde istişare ettiler. Dört kurucudan biri olan Donald Watson bu konuda mutabık kalınması gerektiğine inandı.

Bu yüzden, özellikle Donald Watson’ın üstünde çok durulmaktadır. 1910 yılında Yorkshire’da doğan Watson, küçük yaşta amcasının çiftliğinde hayvanların hep kullanıldıklarını gördüğünü belirtmiş; onların insanlara sürekli bir şeyler vermeye çalıştıkları için de heba edildiklerini dile getirmiştir.

Watson, hayvanların dünyasında, onlara insanlar tarafından sürekli uygulanan bir zulüm olduğunu gördüğünü; etin ticari kullanımındansa, alternatif besinleri tüketmenin yararlı olacağını söylemiştir.

Kendisi kararlı bir savaş karşıtı olarak da bilinir. Veganlar Watson’ın evrensel mücadelesine çok şey borçludurlar.

Vegan Hareketi Nasıl Ortaya Çıkmıştır?

Veganlık nasıl ortaya çıktı diye sorduğumuzda, köklerinin sanıldığının da ötesinde geçmişte olduğu belirtilir. 1830’lu yıllarda vejetaryen kelimesinin kullanıldığı söylenirken, bu kişiler hayvansal gıda kullanmayı reddediyorlardı. Giyim kuşamlarını da ona göre dizayn etmişlerdi.

Veganlık nasıl ortaya çıktı diye düşündüğümüzde, onun vejetaryenlikle ilgili olduğunu, daha sonra onun içinden koparak ayrı bir alan yaratığını ifade edebiliriz. Bu sebeple, vejetaryenlik ve veganlık iki farklı yaşam biçimi gibi görülseler de, özlerinde ikisi de doğaya katkı sağlamanın peşinde bir mücadele sürdürürler.

1847’de ilk vejetaryen grubu İngiltere’de ortaya çıkmıştır. 1950 yıllarında Amerika’da da, ‘Amerikan Vejetaryen Birliği’ kurulmuştur. Kuruculardan Sylvester Graham, içki ve tütün tüketimine karşı, temizlik konusunda hassasiyeti olan bir insandı. Sebze ağırlıklı bir beslenmenin önemli olduğu kanısındaydı. 1944’te Donald Watson ve üç arkadaşı, veganlar olarak bir araya geldiler; süt, süt ürünleri ve yumurta tüketimi olayını tartıştılar. Temeli oturan bir vegan hareket, 1949’da ortaya çıktı. Bu grup üstünden ciddi araştırma çalışmaları yapılmasıyla birlikte, 1979’da dernekleşmeye gidilir.

Veganlık nasıl ortaya çıktı diye düşünürsek, vejetaryen hareketten ayrılan bir grubun kendi içlerinde geliştirdikleri spekülatif tartışmalar sonucu, dernekleşme vasıtasıyla denilebilir.

Vegan Felsefesi Ne Şekildedir?

Veganlık nasıl ortaya çıktı diye soracak olursak, uzun tartışmalar sonucu, kurucuların aralarında mutabık olup, üye sayılarını giderek attırmalarıyla diyebiliriz. Velhasıl, veganlık adeta felsefesiyle dünyaya yayılmış durumdadır. Bu konuda üniversitelerde kürsüler açılmış, dersler verilmeye başlamıştır.

Veganlık felsefesi, başta hayvansal gıdaları ve materyalleri tüketmemek üstüne kurulsa da, temel anlamda doğayı korumaya yönelik bir yapılanmadır. Hayvanların edilgen olmasına karşı çıkar. Onların da yaşam hakları olduğunu savunurken, insan merkezci bakışa da karşı çıkar.

Veganların Temel Özellikleri Nelerdir?

Veganlık nasıl ortaya çıktı diye düşündüğümüzde, butik bir gruplaşmadan evrensel bir yükselişe doğru emin adımlarla ilerleyerek denilebilir. Dünya Sağlık Örgütü, Amerikan Gıda Ve Beslenme Akademisi, dünya diyetetik dernekleri vd. birçok kuruluş veganlığın sağlıklı bir yaşam kültür olduğunu açıklamışlardır.

Bu noktada, veganların temel bazı özellikleri olduğunu belirtebiliriz. Bir vegan nelere dikkat eder, şu şekilde sıralayabiliriz:

* Veganların en temel özellikleri, hayvanları yememeleridir. Hayvansal hiçbir ürüne tenezzül etmedikleri gibi, deri, tüy, kemik, kürk vd. işlenmiş ürünleri de almazlar.

* Veganların hepsi için olmasa da, birçoğunun sirk, hayvan işleten mekânlara, petshop’lara karşı oldukları düşünülmektedir.

* Veganlar, vegan mutfağının en nezih yemeklerini yapmayı bilirler veya vegan kafelerde yemek yerler.

* Veganlar, vegan yiyecekler satan işletmelerden alışveriş yaparlar.

* Yine veganların hepsi için olmasa da, bir bölümü aynı zamanda savaş karşıtıdır.

Veganlar Nasıl Beslenirler?

Veganlar beslenmelerini ayarlarlarken, protein, B12, kalsiyum, demir ve çinko ihtiyaçlarını gidermek için harekete geçmelidirler. Bunun için de yiyebilecekleri birtakım gıdaları bulunmaktadır.

Veganlar kurubaklagil tüketebilirler. Mercimek protein için tamamlayıcı bir gıda şeklinde önerilmektedir. Fasulye, fındık, nohut, buğday da bu beslenme için takviye edilebilmektedir.

Veganlar soyayı ve soya yağını sıklıkla tüketirler. Bunlarda da protein ve B12 vitamini içeriği mevcuttur. Bolca yeşil yapraklı sebze tüketilmelidir. Sebzeden kalsiyum ihtiyacı alınabilmektedir. Dereotu, maydanoz, brokoli tüketimi isabetlidir.

Ceviz, susam gibi gıdalardan da demir ihtiyaçlarını karşılarlar.

Vegan Ürünleri Nerelerde Bulunabilir?

Vegan tipi beslenme için birçok seçenek bulunmaktadır. İlk olarak, onların da tüketecekleri birçok gıda, marketlerde ve süpermarketlerde bulunmaktadır. Bunun dışında, vegan ürünleri satan özel marketler bulunmaktadır. Ayrıca, internette de vegan malzemeler satan sayfalar mevcuttur.

Vegan sertifikalı ürünlerin de paketlerinde gerekli bilgiler verilmektedir.

Vegan Yemeği Tarifleri Nelerdir?

Veganların beslenebilmeleri adını, burada onlara minik birkaç tarif de vermemiz mümkündür. Yavaş yavaş mutfakla tanışmak veganlar için de avantajlı olacaktır. Veganlar yemek yaparak, çeşitli karışımlar deneyerek, kendi tariflerini de geliştirebileceklerdir.

Bu anlamda, sizlere minik ve pratik birkaç tarif sunarak, vegan mutfağının kapılarını açmayı arzu ediyoruz. Aşağıdaki tarifleri evinizde, güvenle uygulayabilirsiniz.

Vegan Pizza (İki Kişilik)

Malzemeler:

• 2 su bardağı glutensiz un
• Yarım paket maya
• 150 gr. soya peyniri
• 1 kabak
• 1 havuç
• 10 adet iri mantar
• Bir bardak mısır
• 2 domates
• Yarım bardak siyah-yeşil zeytin (doğranmış)
• Bir yemek kaşığı domates salçası
• Yarın çay kaşığı himalaya tuzu
• 1,5 yemek kaşığı zeytin yağı
• 1 su bardağı ılıtılmış su

Tarifi:

Geniş bir kasenin içine glutensiz unu, himalaya tuzunu, mayayı, suyu koyun. Hamuru iyice karın. Ardından, yarım saat dinlenmeye bırakın.

Ardından bir tepsi alın. Bu tepsiye 0.5 cm. kadar ince olacak şekilde, hamurunuzu iyice yayın. Üstüne, imnce ince doğradığınız kabakları, havuçları, mantarları, mısırları ve zeytinleri yayın. En üstüne soya peynirini serpin.

O arada, kabukları alınmış, küçük küp domatesleri, zeytinyağını, salçayı karıştırın.

Bu karışımı da pizzanın üstüne sürün. 180 derecelik bir fırında, yarım saat pişirin.

Afiyet olsun!

Vegan Mercimek Köftesi (İki Kişilik)

Malzemeler:

• İki buçuk çay bardağı mercimek
• Bir buçuk çay bardağı ince bulgur
• Bir demet ince yapraklı maydanoz
• İki adet orta boy sarımsak
• İki buçuk yemek kaşığı zeytinyağı
• Bir çay kaşığı kimyon
• Bir çay kaşığı kişniş
• Bir çay kaşığı köri
• Yarım çay kaşığı himalaya tuzu

Tarifi:

Mercimekleri, bir çay kaşığı kimyonla 10 dakika haşlayın. Burada çıkan suyu dökün. Mercimekleri, üstlerini biraz geçecek kadar su koyup, tekrar haşlayın. Ardından, mercimekler iyice yumuşayınca bulguru ekleyin. İkisini karıştırın. Tencere kapağını kapatıp, bekletin.

Harcı çıkartın. Biraz soğutun. İçine kimyonu, köriyi, ezdiğiniz sarımsakları, ince kıyılmış maydanozları, zeytinyağını, tuzu ekleyin. Çıkan harcı iyice yoğurun. Köfte şeklinde yuvarlayıp, zeytinyağında arkalı önlü kızartın.

Afiyet olsun!

Vegan Tatlısı (Tek kişilik)

Malzemeler:

• Bir adet elma
• Bir yemek kaşığı hindistan cevizi
• Yarım tatlı kaşığı hindistan cevizi yağı
• Bir çay kaşığı tarçın
• Yarım çay kaşığı vanilya özü
• İki yemek kaşığı glutensiz yulaf ezmesi
• Bir çay kaşığı hindistan cevizi
• Bir çay kaşığı zeytinyağı
• Yarım çay kaşığı tuz

Tarifi:

Fırınınız 150 derecede ısıtılmış olsun.

Elmayı oyun. Parçalarını da bir kenarda bekletin. Beklettiğiniz karışımın içine hindistan cevizi yağını, hindistan cevizini, tarçını, vanilya özünü koyun. Elmanın içine bu karışımı koyun.

Ayrı bir kapta glutensiz yulaf ezmesini, bir çay kaşığı hindistan cevizini, zeytinyağını, tuzu iyice karıştırın. Elmanın üstünü bu karışımla kapatın. Folyoyla kaplayıp, 20 dakika kadar pişirin.

Çıkarıp, biraz soğutup, yiyin.

Afiyet olsun!

Ev Yapımı Soya Sütü

Malzemeler:

• Bir buçuk su bardağı soya fasulyesi
• Altı su bardağı su
• Bir buçuk bardak hindistan cevizi sütü

Tarifi:

Soyalar bir gece önce suda bekletilir. Ardından, kabukları ayıklanır. Soyalar rondoda ezildikten sonra, lapanın üstüne üç su bardağı su eklenir. Karıştırılır. Ocağa konulur. Oraya kalan 3 bardak su da dökülür. Bir buçuk bardak hindistan cevizi sütü de eklenir. Kaynatılır. Kaynarken olacak köpükler ayıklanır. Karışım daha sonra tülbentten geçirilerek, iyice süzülür.

Afiyet olsun!

Veganlıkla İlgili Okuyabileceğiniz Kitaplar Nelerdir?

Veganlıkla ilgili derin bir araştırma yapmak istiyorsanız, onunla ilgili bir kaynak taraması da yapmanız gerekebilir. Nitekim, dünyada da geniş bir vegan kültürü oluşmaya başladığı için, bu konuda çıkmış eserlere kolaylıkla ulaşabilmeniz olasıdır. O yönde, veganlık konusunda okuyabileceğiz kitapların listelerini aşağıda verebiliriz. Bunları kitaplığınızda özel bir raf oluşturarak saklayabilmeniz mümkündür:

Vegan Bir Dünya

Tobias Leenaert’ın yazdığı bu kitap, Yeni İnsan Yayınları’ndan çıkmıştır. Eserde, bir Veganköy tasarlanıyor, bunun üstünden teorik tartışma zemini geliştiriliyor. Veganköy’e yapılan yolculuğun kişinin kendi içine yaptığı yolculuk olduğuna dikkat çekiliyor.

Vegan Beslenme

Murat Kınık tarafından yazılan kitap, Oğlak Yayınları’ndan çıkmıştır. Kitapta hayvansal gıdaların zararları, vegan yaşamın avantajları anlatılırken, kimi noktalarda da pratik yemek tarifleri verilmektedir.

Vegan Etik

Mark Hawthorne tarafından yazılan kitabın gerçek ismi ‘Vegan Etik / Herkes İçin Şefkatli Bir Yaşama Kucak Açmak’ şeklindedir. Kitap, Pales Yayınları’ndan çıkmıştır. Yazar bu kitapta, şefkatle, birlikte yaşam kültürüyle aktivistlik arasında bir bağlantı olduğundan söz etmektedir.

Etin Cinsel Politikası

Carol J. Adams’ın yazdığı ve Ayrıntı Yayınları’ndan çıkan bu kitap, dünyanın en çok okunan eserleri arasında yerini almıştır. Kitapla ilgili dünyanın dört yanında birçok tanıtım, sunum, seminer düzenlenmiştir. Veganların ve vejetaryenlerin mutlaka okuması gereken bir incelemedir.

Kitap, erkek egemen kültürün et yemekle, kadınlara şehvet duymakla ve onlara şiddet uygulamakla nasıl bağlantılı olduğundan bahsediyor. Ataerkil sistemin eti savaş alanlarının askerliğine ve sofraların caniliğine çevirdiği sistemi sarsıcı biçimde sorguluyor.

Tabağındaki Yüz

Jeffrey Moussaieff Masson tarafından kaleme alınan kitap, Paloma Yayınevi tarafından basılmıştır. Bu kitapta, masamıza kadar gelen ve bize iştahla sunulan etin, çiftçilikten kapitalizme, canilikten bencilliğe hangi evrelerle birlikte sunulduğuna dikkat çekiyor. Gıda üzerine dünyada oynanan oyunlar, toprak savaşları da, bir psikiyatr olan Masson tarafından incelemeye alınıyor.

İnsan Neden Vegan Olur?

Anna Charlton ve Gary L. Francione adlı hukuk profesörleri tarafından yazılan ortak kitap, ‘Hayvan Kullanımı Tartışmasına Bir Giriş’ alt başlığıyla da raflarda yerini alıyor. Metrapolis Yayınları tarafından basılan kitapta, hayvan yemenin hukuksal ihlalleri, canlılara zarar vermenin anlamsızlığı, özellikle küçükbaş ve büyükbaş hayvanların yaşadıkları kötü olaylar, çektikleri işkenceler üstünde durulup, empati yapılması sağlanmaya çalışılıyor.

Hayvan Hakları Ve Veganizm

Hacer Kılıçaslan tarafından yazılan kitap, Kült Neşriyat’tan çıkmıştır. Bu kitapta, dünyada veganizm ve hayvan hakları hususunda mücadele vermiş kimi isimlerin söylemleri toplanmıştır. Plutarch, Singer, Alcoutt gibi önemli ve iz bırakmış isimlerin üstünden gidilerek, etik, felsefe, psikiyatri, ekolojik yaşam üstünden değerlendirmeler yapılıyor.

Türkiye’nin Ve Dünyanın Ünlü Veganları Kimlerdir?

Veganlık giderek yaygınlaşan bir yaşam biçimi halini aldığı için, Türkiye’den ve dünyadan da bu harekete dahil olan çeşitli ünlü isimler vardır. Bu isimlerin kimileri veganlık hakkında açıklamalar yapmakta, röportajlar vermektedirler. Aşağıda hem ülkemizden hem de dünyada ünlü veganları görmeniz mümkündür:

Dünyadaki vegan ünlüler;

• Hayvan hakları hususunda hassas olan ve PETA adlı hayvan yardım kuruluşuna destek veren, oyuncu Joaquin Phoenix
• Evinde bir domuzu evcil hayvan olarak yetiştiren ve hayvan hakları konusunda mücadele eden müzisyen Miley Cyrus
• Setlerde özel vegan aşçıdan yemek yiyen oyuncu Leonardo di Caprio
• Eat To Live’ adlı kitaptan etkilenip, vegan olan müzisyen Alanis Morissette
• Bir zamanların efsane boksörü Mike Tyson
• Her gittiği yerde ve katıldığı programda hayvanların haklarına dair açıklamalar yapan müzisyen Morrissey
• Eating Animal’ kitabını okuduktan sonra, vegan olmaya karar veren oyuncu Natalie Portman
• Ünlü zenci aktivist, insan hakları savunucusu Angela Davis de, veganlığın devrimci ve anarşist bir anlayışın parçalarından biri olduğunun altını çizmiştir.

Türkiye’deki vegan ünlüler;

• Hayvanlar konusunda köşe yazısı da yazan gazeteci-müzisyen Zülfü Livaneli
• Demir Demirkan’la sevgili olduğu zamanlarda, yaşadığı yerdeki inekleri görerek, onlardan etkilenip, vegan olan müzisyen Sertab Erener
• Evine et sokmadığı belirtilen müzisyen Tarkan
• Sağlıklı beslenme için etin şart olmadığını fark ettiğini söyleyen Ebru Şallı
• Hayvansal gıdalardan uzak durmaya çalışan şair Murathan Mungan
• Ayrıca, rahmetli Harun Kolçak da, hem sıkı bir hayvan hakları savunucusu hem de vegandı.

İlginizi Çekebilir;

Vegan Olmak Ne Demek? | Vegan Nedir?

Vegan Beslenme Nedir? | Veganlıkta Tüketilen Besinler

Veganlar Ne Yemez? | Veganların Yemediği Şeyler

Veganlık Hakkında Her şey | Veganlar Ne Yer?

Etik Veganlık Nedir? | Nasıl Uygulanır?